Među značajnim datumima Kalendara javnog zdravlja je 20. mart – nacionalni Dan borbe protiv raka dojke, čijim se obeležavanjem podstiče još veća pažnja javnosti na raspostranjenost ove maligne bolesti i na značaj unapređenja informisanosti žena o važnosti preventivnih pregleda i njenom ranom otkrivanju.Rak dojke predstavlja vodeći uzrok obolevanja i umiranja od malignih bolesti u ženskoj populaciji širom sveta. Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije, u svetu se godišnje registruje skoro 1.700.000 obolelih žena, dok od iste bolesti svake godine umre preko pola miliona njih. I u Srbiji je rak dojke najčešći maligni tumor u ženskoj populaciji.
Prema procenama Međunarodne agencije za istraživanje raka (IARC), kada je u pitanju rizik obolevanja od raka dojke, Srbija se nalazi zajedno sa većinom zemalja zapadnog Balkana u sredini navedene lestvice. U Srbiji postoji nešto niži rizik obolevanja od raka dojke. Međutim, kada je u pitanju umiranje od raka dojke, procene Međunarodne agencije za istraživanje raka iz 2018. godine pokazuju da su žene u Srbiji, odmah posle žena u Crnoj Gori, pod visokim rizikom umiranja od raka dojke u odnosu na druge osobe ženskog pola u Evropi.
Prema poslednjim podacima Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”, u Republici Srbiji je registrovano je 4561 novoobolelih i 1691 umrlа žena od raka dojke. Stopa obolevanja od raka dojke kod žena u Republici Srbiji iznosila je 72,1 na 100.000, a stopa umiranja 20 na 100.000 žena.
Na Jablaničkom okrugu standardizovana stopa obolevanja u odnosu na svetsku populaciju je 73,9/100 000 žena, dok je stopa smrtnosti iznosila 17,3/100 000 žena-
U odnosu na prosečnu registrovanu stopu obolevanja od malignih tumora dojke u Republici Srbiji, viša stopa obolevanja je registrovana u Vojvodini (85,6/100.000).
Takođe, nešto viša stopa umiranja od tumora dojke je registrovana takođe u Vojvodini (21,2,3/100.000) u odnosu na prosečnu registrovanu stopu u Srbiji. Istovremeno, kada govorimo o stopama umiranja, u osam okruga su registrovane više stope od prosečne zabeležene u Republici Srbiji. Najviše stope su registrovane u Južnobačkom okrugu (23,1/100.000), ali i u Gradu Beogradu (22,6/100.000).
Što se tiče umiranja od malignih tumora dojke, primećuje se blagi porast već u uzrastu od 45. godine, ali najviše stope umiranja su i dalje u uzrastima od 60. do 69. godine života.
Visoke stope obolevanja u uzrastima od 60. do 69. godine prate u istim uzrastima i visoke stope umiranja, što najverovatnije govori o kasnom javljanju žena tog uzrasta, kada je maligna bolest već u uznapredovalom stadijumu, odnosno već su prisutne udaljene metastaze na susednim organima.
Visoka učestalost obolevanja od raka dojke mora se u izvesnoj meri pripisati činjenici da do danas nisu otkriveni ili do kraja razjašnjeni svi uzroci njegovog nastanka, pa su dometi primarne prevencije u tom smislu limitirani.
Imajući tu vrstu ograničenja u vidu, kao dokazano efikasno rešenje za smanjenje stope umiranja od ove bolesti nameće se njeno rano otkrivanje, odnosno sekundarna prevencija ili skrining raka dojke. Prateći preporuke Svetske zdravstvene organizacije i iskustva Evropskih zemalja u sprovođenju populacionih skrining programa, u Republici Srbiji je u decembru 2012. godine započet program organizovanog skrininga raka dojke koji ima za cilj smanjenje smrtnosti i unapređenje kvaliteta života žena obolelih od ove bolesti.
Od početka sprovođenja organizovanog skrininga raka dojke do sada ovim programom i pregledom potpuno zdravih žena, koje nisu imale simptome i znake obolevanja, otkriven je karcinom dojke i patohistološki potvrđen kod 839 žena.
Instituti i zavodi za javno zdravlje širom zemlje u saradnji sa predstavnicima domova zdravlja, ali i lokalnih samouprava organizuju promotivne aktivnosti kako bi uticali na to da što veći broj žena obavi preventivni pregled u cilјu ranog otkrivanja raka dojke.
Otkrivanjem raka dojke u ranoj fazi bolesti stvara se mogućnost za njegovo efikasno lečenje. Pravovremenom primenom odgovarajuće savremene terapije i daljim kontinuiranim tretmanom, moguće je očuvati zdravlje i značajno unaprediti kvalitet života obolelih žena.
Centar za promociju zdravlja ZZJZ Leskovac